2010 yılında NUML’da (National University of Modern Languages) yüksek lisansa başlamıştık. Tezim Pakistan’daki Urduca ve Dört Ana Mahallî Dilin Konuşma Sahaları, Türkçe Kelimeleri ve Cümle Yapılarının Türkçe ile Mukayeseleri ismindeydi. Hem beş ana mahallî dilin fiil çekimlerini, cümle dizilişlerini kıyaslamıştım hem de kabaca Türkçeden aldıkları kelimeleri derlemiştim. Bu sırada satın aldığım Sindice sözlüklerden biri 1914 yılında yazılmış olan Lügat-i Latifî idi. Müellifinin ismi de Mirza Kılıç Beg’di. 380 sayfalık küçük sayılabilecek bir sözlüktü ama bildiğim kadarıyla Sindicenin ilk lügatlerinden biriydi. Peki bu nadide şahsiyet kimdi?

Mirza Kılıç Beg (مرزا قليچ بيگ) günümüzde yaklaşık 25 milyon konuşuru bulunan modern Sindi edebiyatının kurucusudur. 4 Ekim 1853’te İngiliz hâkimiyetindeki Hindistan’ın Haydarabad kentinde (bugünkü Pakistan) Phuleli Kanalı kıyısındaki Tando Thoro’da doğmuş ve 3 Temmuz 1929’da vefat etmiştir. Ekim ayı Sindi dili ve edebiyatı açısından eşsiz bir ay kabul edilir. Çünkü Ekim Modern Sind edebiyatının babası olarak bilinen bu büyük yazarın Haydarabad şehrinde doğduğu ve doğum yıldönümünün kutlandığı aydır.

Bu büyük şahsiyet babası tarafından Gürcistan (Azerbaycan?) taraflarından göçmüştür. Mirza ailesinin yaşamları ve onların Gürcistan’a uzanan bağları, 2005 yılında, Tüm Pakistan Kadınlar Derneği Başkan Yardımcısı Mehar Afroze Mirza Habib’in kaleme aldığı Bir Gürcistanlı Efsane: Kafkasya’dan İndus‘a adlı kitapta ele alınmıştır.

Mirza Kılıç Beg on parmağında on marifeti olan bir insandır. Kendini işine adamış bir devlet memurudur. Ayrıca tanınmış bir şair, oyun yazarı ve aynı zamanda Sindi nesrinde bir ekoldür. Sind’de kabul edildiği üzere kendisi dünyanın en verimli ve üretken yazarlarından biridir. Sind edebiyatının Shakespeare’i olarak da bilinir. Mirza Kılıç Beg kimya, fizik, biyoloji, zooloji, botanik, Sindi edebiyatı ve antropoloji dâhil olmak üzere 43 farklı disiplinde 457’den fazla kitap yazmıştır. Sindice, Farsça, Arapça, İngilizce, Türkçe dâhil, iyi derecede 25 dil bilen bu büyük insan, eserlerini sekizden fazla farklı dilde kaleme almıştır. Torunu Mirza Aijaz Baig, dedesinin modern Sind edebiyatının kurucusu olduğunu ve hayatı boyunca Sind dilinin modernleşme davasına hizmet ettiğini söylemiştir. Eserlerinde insanların ızdıraplarını, insanlık dışı sömürülerini ve aynı zamanda ilerleme ve refah arzularını ele almıştır. 1906’da övgüye değer çalışmaları nedeniyle Kayser-i-Hind madalyası ile ödüllendirilmiştir. 1924’te İngiliz hükümeti ona Şemsu’l-Ulema unvanını vermiştir (Wikipedia, 2022).

Bu entelektüel deha, hayatını Sindi dili ve edebiyatının gelişimine adamıştır. Farsça ve İngilizce olan başka dillerin nadir kitaplarını Sindice’ye çevirmiştir. 457 kitaptan 22’si Farsça olup nesir ve şiir üzerinedir. Mirza Kılıç Beg, aynı zamanda Sind’de karşılaştırmalı edebiyatı tanıtan ve modern eleştiri yöntemini başlatan ilk bilim adamıdır. Sind bölgesi; Çeçname, Tarih-i Mâsumi, Tuhfetü’l Kiram gibi kadim seyahat ve tarih kitaplarına göre önemli edebi merkezlerden biriydi. İran, Irak, Türkiye ve diğer ülkelerden bilim adamlarının uğrak yeriydi. Öyle ki Firdevsî Şehname’sinde Sind’den de bahsetmiştir. İşte bu meşhur seyahatnamelerden Çeçnameyi Sindi diline çevirerek gelecek nesillerin anavatanlarının tarihini okumasını sağlamıştır. Bu yönüyle de entelektüel olmanın yanı sıra büyük de bir sosyal reformcudur (Khushik, 2019).

Ancak son döneme kadar Sind eyaletinde bile hak ettiği değeri tam olarak görmemişti. İşte bu yüzden son yıllarda Sind Üniversitesinde Mirza Kılıç Beg kürsüsü kuruldu. Sonrasında ise tanıtım toplantılarının düzenlenmesi, edebî katkıları üzerine araştırmalarla yüksek lisans ve doktora çalışmaları yapılması kararlaştırıldı. Bunlara onun genç nesle tanıtılması için kısa hayat belgesellerinin üretilmesi, nadir el yazmalarının yeniden basılması, ailenin yanı sıra farklı kütüphane ve müzelerde bulunan tüm materyalin Mirza Kılıç Beg kürsüsü tarafından toplanması, el yazmalarının korunması için taranması ve Sindi Edebiyat Kurulu ve Sindoloji Enstitüsü’nün kürsüye yardım etmesi gibi ilmî ve akademik faaliyetlerin de gerçekleştirilmesi kararları ilave edildi. Ayrıca edebiyat fakültelerinin dört yıllık bir lisans programına otobiyografisinin alınması ve kitaplarının da müfredatta yer alması karara bağlandı. “Sao Pan ve Karo Pano” adlı otobiyografisi ve “Zeenat” adlı romanı İngilizceye çevrildi. Günümüzde yazarın kitaplarının birçoğu tarandı, internete aktarıldı ve meraklıların istifadesine sunuldu. Sind Müzik ve Sahne Sanatları Enstitüsü (SIMPA) şairin iki Sindi şiirini “Monkhay kare khuwar wayo, muhinjo dildar wayo” ve “Sohni Sajan tasveer disi” ile iki Urduca şiirini “Tere ishq” ve ”ko ana sada chahta hon” besteledi (Khushik, 2019; Dawn, 2009; Dawn, 2008; H. A., 2010).

Torununun çocuğu Mehar Afroze Habib Mirza’ya göre büyük dedesi çocukluğunda bile oyun oynamak yerine hep kitap okumayı tercih ederdi. Ayrıca bu büyük bilgin ve eşsiz kişiliğin anıları, atalarının Tando Thoro’daki aile yadigârı evinde hâlâ yaşamaktadır. Öyleki büyük dedesinin kütüphanesi kitaplarla dolup taşmaktadır. Onun yazı masası, madalyası ve cübbesi büyük dedesinin dehasının ve akademik çalışmasının Sind edebiyatına ve Sind halkına hizmetinin yadigârlarıdır.

.

.

.

.

Kaynaklar

H. A. (2010, Ekim 18). Tribute to Qaleech Baig & Shah Bokhari. https://www.dawn.com/news/573156 

Imdad Ali Khushik (2019, July 4). Mirza Qaleech Baig remembered on his 90th death anniversary. Daily Times.

Mirza Qaleech Baig remembered on his 90th death anniversary

Dawn Newspaper (2009, Ekim 6). Homage paid to Shamsul Ulema Mirza Qaleech Baig. Dawn Newspaper. https://www.dawn.com/news/945479

Dawn Newspaper (2008, Aralık 17). SU to display Qaleech Baig`s literary works. Dawn Newspaper. https://www.dawn.com/news/978428 

Wikipedia (2022, Ocak 31). Mirza Qalich Baig.  https://en.wikipedia.org/wiki/Mirza_Kalich_Beg

https://www.youtube.com/watch?v=osNlJMgN0bc (2022, Ocak 31).